“SANTRALLERİN LNG’YE DÖNÜŞTÜRÜLMESİNİN EKONOMİK OLABİLECEĞİ GÖRÜŞÜ TEKNİK MESNETTEN YOKSUN.. KKTC’NİN STRATEJİK HEDEF PLANINDA SADECE YENİLENEBİLİR ENERJİ  OLMALI”
 “KURUM DÜNYANIN EN SAĞLIKLI ENERJİ ÜRETİM YETENEĞİNİ 5 YIL İÇERİSİNDE KAZANABİLİR”
“KKTC KIB-TEK KURUMU İŞLETME TÜZÜĞÜ HAZIRLANMALI”
Makine Mühendisleri Odası (MMO) Başkanı Ayer Yarkıner, Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu’nda (KIB-TEK) en önemli sorunun yönetilebilme zafiyeti olduğunu savundu. 
Ülkenin tek üretim yapan, resmi kurumu olan KIB-TEK’in eğer istenirse dünyanın en sağlıklı (çevre dostu) en verimli enerji üretim yeteneğini 5 yıl içerisinde kazanabileceğini belirten Yarkıner, bu nedenle gelişimini 2024 yılı ve sonrası için Hedef Planı yaparak sağlaması gerektiğini kaydetti.
Kurumun, “KKTC KIB-TEK Kurumu İşletme Tüzüğünü’’ hazırlaması ve Bakanlar Kurulu’nda onaylanması gerektiğine işaret eden Yarkıner, tüzüğün, işletmenin bakım, onarım, tedarik, kullanma, teftiş ve envanter dışı bırakma usullerini/ sorumlularını ve sorumluluklarını da belirlemesi gerektiğini söyledi.
Yarkıner, “Santrallerin LNG’ye dönüştürülmesinin ekonomik olabileceği görüşü teknik mesnetten yoksun.. KKTC’nin stratejik hedef planında sadece yenilenebilir enerji olmalı” görüşünü ortaya koydu.
Makine Mühendisleri Odası (MMO) Başkanı Ayer Yarkıner, yazılı açıklama yaparak, Kıbrıs Türk Elektrik Kurumu’yla (KIB-TEK) ilgili durum tespiti ve çözüm önerilerinde bulundu.
“EN ÖNEMLİ SORUN..”
Yarkıner, durum tespitine yönelik; yolsuzluk, yakıt kalitesizliğine yönelik iddialarının sonuçlandırılmadığını ve KIB-TEK Müdür ve Yönetiminin 8 adet dizel santralden 5’inin çalışmadığını ve LNG yakıt dönüşümü yapacaklarını bildirdiğini belirtti. 
Kurum için ne yapılması gerektiğine ilişkin önerilerden bulunan Yarkıner, “KIB-TEK’in en önemli sorunu yönetilebilme zafiyetidir. Sahip olduğu kurulu güç, bu nedenle hizmete elverişsiz hale gelmektedir.” ifadelerini kullandı. 
KIB-TEK’in mevcut durumu ve gelecekle ilgili planlarının (filtre takılması ve LNG’ye geçilmesi), bu alanda para kazanan sermaye çevrelerine bilerek veya bilmeyerek hizmet ettiğini öne süren Yarkıner, “KIB-TEK kangrene dönüştürüldü ve radikal kararlar alınması gerekmektedir.” dedi 
KIB-TEK Yönetimi’nin arızalı olduğu iddia edilen santrallerin arızalanmalarının teknik gerekçesini açıklaması ve birlikle paylaşması gerektiğini söyleyen Yarkıner,  üretici firma tarafından görevlendirilecek supervisior liderliğindeki KIB-TEK teknik ekibi tarafından arızalı santrallerin tamir edilerek hizmete elverişli hale getirilmesi gerektiğini kaydetti. 
Yarkıner, bakımların KIB-TEK personeli tarafından yapılabilir olması gerektiğine vurgu yaparak, bu görevi yapamayacak olan kurum personeline eğitim ile ihtiyaç duyulan kabiliyetin kazandırılması gerektiğini belirtti. 
Kurumun, KTMMOB’den de destek alarak “KKTC KIB-TEK Kurumu İşletme Tüzüğünü’’ hazırlaması ve Bakanlar Kurulu’nda onaylanması gerektiğine işaret eden Yarkıner, tüzüğün, işletmenin bakım, onarım, tedarik, kullanma, teftiş ve envanter dışı bırakma usullerini/ sorumlularını ve sorumluluklarını da belirlemesi gerektiğini söyledi. 
“KURUM, DÜNYANIN EN SAĞLIKLI ENERJİ ÜRETİM YETENEĞİNİ 5 YIL İÇERİSİNDE KAZANABİLİR”
Ülkenin tek üretim yapan, Resmi Kurumu olan KIB-TEK’in eğer istenirse dünyanın en sağlıklı (çevre dostu) en verimli enerji üretim yeteneğini (sadece kapasitenin yeterli olmadığı görülmüştür) 5 yıl içerisinde kazanabileceğini belirten Yarkıner, bu nedenle gelişimini 2024 yılı ve sonrası için Hedef Planı yaparak sağlaması gerektiğini kaydetti. 
Yarkıner, “Bu hedef planı üretime ve denetlenebilir tedarike yönelik olmalıdır.” dedi. 
 “Yakıt değişikliği ve filtre tesisi kurulumu gibi sermayeye fayda sağlayacak yatırım planları gündemden düşmelidir” diyen Yarkıner, bu iki konunun bilerek veya bilmeyerek gündemde tutularak KIB-TEK’in yeterli olabilmesinin engellendiğini savundu. 
Yarkıner, “Kalite ve evsafa uygun yakıt tedariki ve yakıt filtre seperatörleri hizmete elverişli hale getirilirse çevreye zararı bu seviyede olmayacaktır. Kirli yakıt kullanılması halinde kurulacak filtre sistemi de yetersiz kalacaktır, çalışmayacaktır ve KIB-TEK’e ek külfet getirecektir” ifadelerini kullandı. 
Kurulacak solar sistemlerle ilgili YEK Yasasının ülke koşullarından çok sermayeye hizmet ettiğini savunan Yarkıner, bunun değiştirilmesi gerektiğini kaydetti. 
Yarkıner, şöyle devam etti: 
“Benim evimde, tesisimde kurduğum solar sistemin komşuma faydası yoktur ve elektriği ucuzlatmamaktadır. Bunun yerine işyerlerine solar sistem kurulumu yapacak olanlar en az yüzde 30 değerde depolama sistemini (batarya ) de kurmak zorunda olmalıdır. Solar sistem – batarya – şebeke bağlantısı governor ile kontrol edilmeli frekans ve voltaj zaafiyeti olabilecek durumlarda batarya ile yük denetimi sağlanmalıdır.  Batarya kullanımı ile puant güç (peak değer ) ihtiyaç sorunu da ortadan kalkacaktır. Bu uygulama solar sistem kurulumunu destekleyecek, enerji üretim yatırımını artıracak ve 2024 Yılına kadar kendi kendimize yeterli enerji kullanabilme ve idame edebilme yeteneğini kazanacağız.”
“KIB-TEK ENERJİSİNİ FİLTRE TESİSİ KURMAK İÇİN HARCAMAMALIDIR”
KIB-TEK’in enerjisini filtre tesisi kurmak için harcamaması gerektiğini dile getiren Yarkıner, bunun yerine diesel santral üreticilerinin teknik dokümanına uygun yakıt ve yağlama yağı kullanması, periyodik bakımları zamanında yapması ve yakıt deposundan çıkan yakıtın filtrelenmesi için mevcut olan ünitenin (su ve partikül tutucu ) hizmete elverişli hale gelmesini ve yakıtın silindirlerde tam yanması sağlanması gerektiğini ifade etti. 
“Tüm fosil yakıtlar çevreye zararlıdır. Bu nedenle elektrik santralları ile yerleşim bölgeleri arasında güvenli bir mesafe bırakılması inşaata izin verilmemesi ve o bölgeye villa yapılmaması gerekirdi” diyen Yarkıner, dizel makinalara uygun yakıt tedariki sağlanırsa ve silindirlerde verimli bir yanma sağlanırsa çevreye verilen zararlı emisyon hali hazırda trafikte kullanımına izin verilen binlerce aracın emisyonu ile eş değer seviyeye geleceğini belirtti. 
“KKTC’NİN STRATEJİK HEDEF PLANINDA SADECE YENİLENEBİLİR ENERJİ  OLMALI”
Mevcut santrallerin LNG’ye dönüştürülmesinin daha ekonomik olabileceği görüşünün teknik mesnetten yoksun olduğunu savunan Yarkıner, LNG’nin fosil yakıt türü olduğunu, çevre dostu olmadığını, LNG’ye geçerek çevre sağlığına ulaşılamayacağını kaydetti. 
Yarkıner, KKTC’nin stratejik hedef planında sadece yenilenebilir enerji  (solar ve concentrated solar ) üretim standartları ve enerji depolama kabiliyetlerinin yer alması gerektiğini kaydetti. 
“YEK Enerji Yasası değiştirilerek belirli kapasitenin üzerindeki solar üretim tesisleri için depolama şartı konması ile kurulumu yapılan tesisin kapasitesi 2 misli artacaktır, enerji ucuzlayacaktır ve toplum da bundan istifade edecektir” diyen Yarkıner, mevcut kapasite artırılmadan yine fosil yakıt olan LNG dönüştürülme işleminin teknik, ekonomik ve ihtiyaç duyulduğunda tedarik edilebilirlik açısından uygun olmadığı görüşünü belirtti. 
“EL-SEN KESİNTİLERE YÖNELİK AÇIKLAMALARI BİTMELİ”
Yarkıner, EL–SEN’in “elektrik borcu ödemeyen Bakanlıkların elektriğini keseceğiz’’ şeklindeki açıklamalarının bitmesi gerektiğini, bu açıklamaların verimli olmadığını söyledi. 
“EL-SEN bunun yerine üyelerinin verimli çalışmalarını sağlayacak tedbirler almasına katkı sağlayacak öneriler yapmalıdır. Tedariklerde usulsüzlük yapılan konularda soruşturmaya destek vermelidir. Görevini yapmayan ilgili personel için yapılacak disiplin soruşturmalarına katkı koymalıdır” diyen Yarkıner, sendika ve yönetimin birbirlerine üsluplarına dikkat etmesi gerektiğini, ortak amaca hizmet etmeyen üslubun faydalı olmadığını belirtti. 
 

KIB-TEK İÇİN NE YAPILMALIDIR ve NE YAPILMAMALIDIR?

  1. KIB-TEK İÇİN NE YAPILMALI?

  1. KIB-TEK Yönetimi; Arızalı olduğu iddia edilen santrallerin arızalanmalarının teknik gerekçesini (ihmali olan varsa da görevlerini ihmalleri ile ilgili yasal işlem dosyası ile) açıklamalı ve Birliğimizle paylaşmalıdır. En eskisi 2007 model olan santrallerin hizmet verememelerinin  “arızalı’’ diye bildirilmesi geçerli neden değildir.
  2. 1 adet dizel santralin bakım garanti süresinde meydana gelen arızası nedeniyle konunun mahkemelik olduğu ve hizmete almak için mahkemenin sonuçlanmasını beklemek geçerli bir neden değildir (söz konusu arızanın onarım maliyeti üretim kapasitesinin yanında çok küçük bir arızadır). Hem garanti süresinde meydana gelen arızayı sorumlularına ödettirmemek hem de onarımı için mahkemeyi beklemek ciddi bir ekonomik kayıptır. Devre dışı bırakılan dizel santral kapasitesi 17 MW dir. Arıza ile ilgili bilirkişiler vasıtası ile durum tespit raporu hazırlanmalı ve santral üretime alınmalıdır.
  3. Üretici firma tarafından görevlendirilecek supervisior liderliğinde KIB-TEK teknik ekibi tarafından arızalı santraller tamir edilerek hizmete elverişli hale getirilmelidir. Bakımların KIB-TEK personeli tarafından yapılabilir olması gerekmektedir. Bu görevi yapamayacak olan KIB-TEK personeline eğitim ile ihtiyaç duyulan kabiliyet kazandırılmalıdır. Supervisor desteği ile bakım-onarım, yedek malzeme ihtiyacı birim maliyetleri hakkında KIB-TEK santralinin yeterli tecrübeyi kazanmış olması gerekir. Bu konuda da personel zaafiyeti kabul edilir değildir.
  4. Yukarıdaki faaliyetlere paralel olarak, Meclis Araştırma Komitesi yolsuzluk iddialarını sonuçlandırmalıdır. 6 adet Turbo charger ünitesinin neden Türkiye’ye gönderildiğine dair geçerli arıza raporlarının olup olmadığı kontrol edilmelidir. Çünkü bu iddiaların 5 adet santralin üretim yapamayacak duruma gelmelerinden de ayni ekibin sorumlu olduğu hususu teknik olarak kaçınılmaz bir sonuçtur. Turbo charger, soğutma donanımı, makina yakıt donanımı ve piston gibi malzemeler pahalı, tedariki kısıtlı ve kısa sürede normal kullanma ile hizmete elverişliliğini kaybedecek malzeme değildirler. Bu tip arızalarda “fabrikasyon veya kullanıcı hatası’’ olup olmadığı mutlaka incelenmelidir. 6 adet turbo chargerin arızalı olması normal bir sonuç değildir.
  5. KIB-TEK, KTMMOB’den de destek alarak “KKTC KIB-TEK KURUMU İŞLETME TÜZÜĞÜNÜ’’ hazırlamalı ve Bakanlar Kurulu’nda onaylanmalıdır. Bu tüzük, işletmenin bakım, onarım, tedarik, kullanma, teftiş ve envanter dışı bırakma usullerini/ sorumlularını ve sorumluluklarını da belirleyebilecek bir mevzuat olmalıdır. Bu mevzuat hazır hale geldiğinde KIB-TEK Yönetimi teknik olarak yeterli olmasa da üretimi sağlıklı denetleyebilecektir. Gündemi meşgul eden yolsuzluk iddiaları da son bulacak veya bu seviyede olmayacak tespit edilen yolsuzluklar ile ilgili de Yönetim Kurulu gerekli yasal işlemi yapabilecektir.
  6. KIB-TEK hazırlayacağı mevzuat ile envanterini kayıt altına alacaktır. Asgari her mali yılın başında en azından “üretim kapasitesini ve tesislerin hizmete elverişlilik durumlarını yayınlamalıdır’’. 5 günden fazla arızalı tesisin bulunması halinde şeffaf olarak bu durumu kamuoyu ile paylaşmalıdır.  
  7. Yukarıda sunulan 6 madde 1’nci öncelikli gerçekleştiği zaman KIB-TEK ayakları üzerinde durmuş olacaktır, sahip olduğu kapasite ile üretim yapabilecektir, ihtiyaca yönelik olmayan malzeme tedariki olmayacaktır. Bu maddeden sonraki öneriler iyileştirme önerileri olacaktır.
  8. Ülkemizin tek üretim yapan, Resmi Kurumu olan KIB-TEK eğer istenirse dünyanın en sağlıklı (çevre dostu) en verimli enerji üretim yeteneğini (sadece kapasitenin yeterli olmadığı görülmüştür) 5 yıl içerisinde kazanabilir. Bu nedenle gelişimini 2024 yılı ve sonrası için Hedef Planı yaparak sağlamalıdır. Bu hedef planı üretime ve denetlenebilir tedarike yönelik olmalıdır.
  9. Yakıt değişikliği ve filtre tesisi kurulumu gibi sermayeye fayda sağlayacak yatırım planları gündemden düşmelidir. Bu iki konu bilerek veya bilmeyerek gündemde tutularak KIB-TEK’in yeterli olabilmesi engelleniyor.  Kalite ve evsafa uygun yakıt tedariki ve yakıt filtre seperatörleri hizmete elverişli hale getirilirse çevreye zararı bu seviyede olmayacaktır. Kirli yakıt kullanılması halinde kurulacak filtre sistemi de yetersiz kalacaktır, çalışmayacaktır ve KIB-TEK’e ek külfet getirecektir. 2018 Yılına kadar tedarik süreci devam eden dizel santrallerin LNG’ye geçilmesi programı lojistik vizyona ve verimliliğe aykırıdır. LNG yakıtlı sistemler isteniyorsaydı bunun kararı 2007 yılında verilmesi gerekirdi. Dizel santraller hizmete elverişlilik açısından, üretimin sürekliliği açısından uygun bir tercihtir. Evsafına uygun olarak tedarik edilecek yakıt ile kullanımlarına devam edilmelidir. Filtre kurulumu ve LNG yakıt sistemine geçişlerin teknik olarak KIB-TEK üretim kabiliyetine zarar vereceği gibi gelişimini de engelleyecektir. Halkı pahalı enerji kullanımı nedeni ile mahvedecektir.

  1. Kurulacak solar sistemlerle ilgili YEK yasası ülkemiz koşullarından çok sermayeye hizmet etmektedir, değiştirilmelidir. Benim evimde, tesisimde kurduğum solar sistemin komşuma faydası yoktur ve elektriği ucuzlatmamaktadır. Bunun yerine işyerlerine solar sistem kurulumu yapacak olanlar en az % 30 değerde depolama sistemini (batarya ) de kurmak zorunda olmalıdır. Solar sistem – batarya – şebeke bağlantısı governor ile kontrol edilmeli frekans ve voltaj zaafiyeti olabilecek durumlarda batarya ile yük denetimi sağlanmalıdır.  Batarya kullanımı ile puant güç (peak değer ) ihtiyaç sorunu da ortadan kalkacaktır. Bu uygulama solar sistem kurulumunu destekleyecek, enerji üretim yatırımını artıracak ve 2024 Yılına kadar kendi kendimize yeterli enerji kullanabilme ve idame edebilme yeteneğini kazanacağız.
  2. KIB-TEK enerjisini filtre tesisi kurmak için harcamamalıdır. Bunun yerine diesel santral üreticilerininin teknik dökümanına uygun yakıt ve yağlama yağı kullanmalı, periyodik bakımları zamanında yapmalı ve yakıt deposundan çıkan yakıtın filtrelenmesi için mevcut olan ünitenin (su ve partikül tutucu ) hizmete elverişli hale gelmesini ve yakıtın silindirlerde tam yanması sağlanmalıdır.
  3. KIB-TEK tesislerindeki eksoz emisyon değeri 10’ncu maddede belirtilen tedbirlerin alınmasını müteakip zararlı emisyon da azalacaktır. Tüm fosil yakıtlar çevreye zararlıdır. Bu nedenle elektrik santralları ile yerleşim bölgeleri arasında güvenli bir mesafe bırakılması inşaata izin verilmemesi ve o bölgeye villa yapılmaması gerekirdi. Dizel makinalara uygun yakıt tedariki sağlanırsa ve silindirlerde verimli bir yanma sağlanırsa çevreye verilen zararlı emisyon hali hazırda trafikde kullanımına izin verilen binlerce aracın emisyonu ile eş değer seviyeye gelecektir.
  4. Mevcut santrallerin LNG ye dönüştürülmesinin daha ekonomik olabileceği hususunda daki görüş de teknik mesnetten yoksundur. Şöyleki;
  1. LNG de fosil yakıt türüdür ve çevre dostu değildir. LNG’ye geçmek ile çevre sağlığına ulaşılamaz. KKTC nin stratejik hedef planında sadece yenilenebilir enerji  (solar ve concentrated solar ) üretim standartları ve enerji depolama kabiliyetleri yer almalıdır.
  2. YEK Enerji Yasası değiştirilerek belirli kapasitenin üzerindeki solar üretim tesisleri için depolama şartı konması ile kurulumu yapılan tesisin kapasitesi 2 misli artacaktır, enerji ucuzlayacaktır ve toplum da bundan istifade edecektir. Örneğin özel sektör 4 MW solar sistem kurduğu zaman bu üretiminin belli bir kısmını depolayabilmelidir. Depolamalı kurulumlar devlet tarafından teşvik edilmeli ve tüm malzemesi KDV ve diğer vergilerden muaf tutulmalıdır.
  3. Hali hazırda kurulu dizel santrallerden 5 âdetinin arızalı olduğu 6 adet turbo charger in arızasının giderilmesi için üreticiye gönderildiği dikkate alındığında 2007 yılından beridir envanterde olan santralların bile idamesinin yapılamadığı görülmektedir. Orijinal, tasarlandığı, üretildiği yakıt ile dahi verimli kullanılamayan dizel santraller LNG ye dönüştürüldüğü zaman kulanılabilirliği ile ilgili de güvenilmeyecektir. LNG daha yüksek sıcaklık üretmektedir. Bu durumda makina iç parçalarında sünme, yaşlanma ve fatigue stresleri oluşacaktır. Bu durumda makinalar ekonomik ömürleri dahi dolmadan hurdaya gidecektir.
  4. LNG yakıtı tedarik ve taşınması fuel oil yakıtının tedariki ve taşınmasından daha kompleks dir ve istenilen zamanda ulaşımı da daha pahalıdır. 50 metre küp bir depoda LNG stoklayabilme miktarı 23 ton fuel oil stoklayabilme miktarı ise 34 tondur.
  5. Fuel oil tedarikinde yaşanan sorunlardan ders alınmalıdır. Bunu dahi yapmakta zorlanırken kış şartlarında LNG’ye ulaşımın mümkün olmadığı dönemleri de göreceğiz.
  6. Yukarıda sunulan gerekçelerle mevcut kapasitenin artırılmadan yine fosil yakıt olan LNG dönüştürülme işleminin teknik, ekonomik ve ihtiyaç duyulduğunda tedarik edilebilirlik açısından uygun olmadığı Makina Mühendisleri Odasınca değerlendirilmiştir.
  1.  EL–SEN’in “elektrik borcu ödemeyen Bakanlıkların elektriğini keseceğiz’’ diye açıklamaları artık bitmelidir. Bu açıklamalar verimli değildir. EL-SEN bunun yerine üyelerinin verimli çalışmalarını sağlayacak tedbirler almasına katkı sağlayacak öneriler yapmalıdır. Tedariklerde usulsüzlük yapılan konularda soruşturmaya destek vermelidir. Görevini yapmayan ilgili personel için yapılacak disiplin soruşturmalarına katkı koymalıdır. KIB-TEK’in bu duruma gelmesinde sendika günahsız değildir.
  2. Hem sendika hem de yönetim birbirlerine üsluplarına dikkat etmelidir. Ortak amaca hizmet etmeyen üslup faydalı değildir.
  3. Önerilerimizle ilgili KIB-TEK veya Resmi Kurumların ihtiyaç duyacağı bilgi desteğini Odamız verebilecektir.