KKTC Anayasası, 5 Mayıs 1985 tarihinde yapılan referandum sonucunda toplam seçmen sayısının %53.85’inin evet oyuyla kabul edilerek yürürlüğe girmiştir.

 

KKTC Anayasası bazı hususlarda beklentileri karşılayabilecek düzenlemelere sahip olmasına rağmen, bazı konularda ise demokrasi ilkeleriyle uyuşmayan maddeler ihtiva etmektedir. Güvensizlik önergesiyle hükümetin düşmesi, keza buna bağlı olarak seçimlerin yenilenmesi hakkındaki anayasa kuralları da demokrasi ve parlamenter sistem ilkeleriyle uyuşmayacak bir durum yaratmaktadır.    

 

Anayasa, genel olarak temel hak ve özgürlükler yanında devletin üç ana erki olan Yasama, Yürütme ve Yargı organlarının işleyişini düzenleyen ana kuralları içermektedir.

 

Anayasa’nın 3. Kısmı, Yasama Organı ve 4. Kısmı da Yürütme Organı ile ilgili kuralları maddeler halinde ortaya koymaktadır. Son günlerde ülke gündeminde ciddi şekilde yer tutan “Güvensizlik Önergesi” ve “Meclis Seçimlerinin Yenilenmesi”nin usul ve esasları de işte bu 3. ve 4. Kısımlar altında yer alan 88. ve 109. maddelerde kurala bağlanmış bulunmaktadır.

 

Anayasanın 88. ve 109. maddeleri birlikte ele alındığında güvensizlik önergesi ile başarı sağlansa dahi erken seçime gidilme konusunda gevşek kuralların olduğunu görmekteyiz, şöyle ki:

 

a)     Güvensizlik önergesi usul olarak Hükümet’in ve/veya Bakanlar Kurulu’nun başı olan Başbakan’a karşı sunulmaktadır.

 

b)    Başbakan’a karşı mecliste verilecek bu güvensizlik önergesi (güvensizlik istemi) için en az 9 milletvekilinin sunulacak önergeye imza koyması gerekmektedir.

 

c)     Sunulan güvensizlik önergesinin önce meclis gündemine alınabilmesi için bir karar üretilmesi gerekir. Yani muhalefet tarafından sunulan sözkonusu güvensizlik önergesinin mecliste o an bulunan milletvekillerinin çoğunluğunun oyu ile gündeme alınması gerekir. Gündeme alınmadığı takdirde güvensizlik önergesi, meclis genel kurulunun önüne gelemez, yani konunun esası hakkında herhangi bir oylama dahi yapılamaz.

 

d)     Meclis tarafından gündeme alınması hususunda karar verilmesi halinde, Güvensizlik Önergesi, Meclis Genel Kurulu’nun önüne gelir ve konu hakkında görüşmeler yapılıp oylamaya geçilir.

 

e)     Başbakan aleyhine sunulan güvensizlik önergesinin esası hakkında mecliste yapılan oylamada üye tam sayısının salt çoğunluğu tarafından “kabul oyu” verilmesi halinde Başbakan istifasını Cumhurbaşkanı’na sunar. Yani meclisin üye tam sayısı olan 50 milletvekilinin en az 26’sının sunulan güvensizlik önergesine “evet” demesiyle hükümet düşmüş olur.

 

f)      Halkın iradesini temsil eden Meclis tarafından düşürülmüş olan bir Hükümetin demokratik meşruluğu da ortadan kalkmış olur. Ancak Anayasamız bu noktada demokrasi gelenekleriyle hiç de bağdaşmayan bir dizi kurallar içermektedir.       

 

g)     Anayasa, Hükümetin bu şekilde düşmesi halinde yani Başbakan’ın istifasını Cumhurbaşkanı’na sunması ile direkt erken seçime gidilebilmesine imkan vermemektedir.

 

h)     Bu durumda erken seçime gitme kararını Cumhurbaşkanı vermektedir. Ancak Cumhurbaşkanı’nın böyle bir karar verebilmesi için de hükümetin en az 3 kez güvensizlik oylaması ile düşmesi gerekiyor. Kaldı ki, bu durumda dahi Cumhurbaşkanı’nın meclis seçimlerini yenileme hakkında takdir yetkisi bulunmaktadır ( Yani isterse seçim yönünde karar verir, istemez ise vermez ve yeni bir hükümet kurulmasına imkan tanıyabilir).

 

 

Yukarıdaki anayasal düzenlemeler ışığında güvensizlik önergesi sunacak muhaliflerin dikkatli olması gerekmektedir. Güvensizlik önergesinde muvaffak olunması halinde mevcut hükümet erken seçime gitme konusunda olumsuz davranış sergileyebilecek veya  bundan kaçınabilecektir. Bu duruma karşı güvensizlik önergesi verecek gurubun sonraki adım için de yani meclis seçimlerinin yenilenmesi konusunda da birlikte hareket etmesi gerekecektir.

 

Güvensizlik önergesi ile hükümetin düşmesi yönünde oy kullanan gurubun fire vermeden (En az 26 milletvekili sayısını muhafaza ederek) Cumhuriyet Meclisi seçiminin yenilenmesi noktasında da ayrı bir öneri ve kararda birleşmesi elzem olacaktır. Yani güvensizlik oyu kullananların hükümet düştükten sonra yeni bir öneri ile tekrar meclis seçimlerinin yenilenmesi hakkında da birlikte hareket etmesi ve 26 sayısının altına düşmeden mecliste bu konuda yapılacak oylamada ittifak kurması gerekecektir.

 

Keza Anayasa’nın 88(1) maddesi gereği herhangi başka bir şart olmaksızın meclis seçimlerinin üye tam sayısının salt çoğunluğunun (En az 26 milletvekili) kararı ile yenilenebileceği açıkça düzenlenmektedir.

 

Av. Barış Mamalı