Dünyada en çok tüketilen içeceklerin başında Türkiye'de de çok sık tüketilen 'çay' geliyor. Birkaç istisna dışında bütün dünyada bu içeceğin iki söylenişi var: Biri Türkiye'de de kullandığımız 'çay', diğeriyse özellikle batı ülkelerinde kullanılan 'te' kelimesine dayanıyor. Bu isimler nereden geliyor?
Ülkeden ülkeye farklı şekillerde demlenen ve tüketilen çayın hangi ülkede nasıl adlandırıldığı, o ülkenin çayla tanışmasının hikayesine dayanıyor.
Hollandalılar (thee), İngilizler (tea), İspanyollar (té), Fransızlar (thé), Endonezyalılar (teh) ve Afrika'nın batı ve güney ülkeleri "te" gibi birbirine benzeyen değişik versiyonları kullanırken, Türkler (çay), İranlılar (chay), Araplar (şay), Ruslar (çay), Japonlar (oça), Hindistanlılar (şay), Doğu Afrikalılar (çai) gibi ülkeler ise 'ça'nın isimlerini kullanıyor.
Ça ve te kelimelerinin kaynağı çayın ana vatanı olan Çin’den geliyor. Bu ülkeden yola çıkan çayın dünyaya yayılırken izlediği güzergah, aldığı isim üzerinde belirleyici rol oynamış.
Karadan gelene 'ça', deniz yoluyla gelene 'te'
'Ça' ve benzeri versiyonlar çayın karadan, yani meşhur İpek Yolu üzerinden ulaştığı ülkelerce benimsenirken, çay yapraklarını deniz yoluyla Avrupa’ya taşıyan Hollandalı tüccarlar sayesinde bu bitki Te ve benzeri kelimeler aldı.
17’nci yüzyılda Hollandalıların Çin’deki iki ana üssü Çin’in sahil bölgesi Fujian ve Taiwan’daydı. Kıyı şeridinde bulunan Fujian'da yaygın olan Min Nan Çincesi, karakterini “te” olarak okuyor.
Hollanda Doğu Hindistan Şirketi (The Dutch East India Company), Avrupa’ya ilk çay ticaretini yapan şirketti. Dolayısıyla Avrupa toplumları bu bitkiyi daha çok bu telaffuzla tanıdı.
Portekiz'de chá
Deniz yoluyla taşınan bu bitki Avrupa'da te, tea, the ismiyle biliniyor. Ancak Portekiz'de chá kelimesi kullanılıyor. Nedeni Portekizli denizcilerin bu bitkiyle Hollandalılardan önce tanışması ve çayı doğrudan Macao'dan alması.
İpek Yolu ile gelen 'çay' kelimesi
Diğer yandan Çin’den Orta Asya’ya doğru karadan yola çıkan çay Farsça, Hintçe ve Rusçada chay, Arapçada shay, Sahra altı Afrika’sının en yaygın dili olan Swahili dilinde chai ismiyle günlük hayatta yer aldı.
Türkçede 'çay' denmesi de Farsçaya dayanıyor. Çin'in Mandarin lehçesinde 'ça' diye okunan bu kelime Farslılarla beraber "chai/çay" olarak birçok ülkeye yayıldı.
Bu yüzden çayın muhtemelen Farsçadan da daha eski olan Japonca ve Korece kullanımları da cha şeklinde kaldı.
Kişi başına en çok çay tüketilen ülke: Türkiye
Dünya Çay Komitesi'nin 2018 raporuna göre, dünyada yılda kişi başı en çok çay tüketen ülkeler sıralamasında 3,5 kilogram ile Türkiye ilk sırada yer aldı. Dünya çay üretiminde 2,270 milyon ton ile Çin'in birinci olurken, Türkiye'nin 259 bin ton ile beşinci sırada yer aldığı kaydedildi.
